Zespół Cushinga to rzadkie, ale poważne schorzenie, które rozwija się w wyniku nadmiaru kortyzolu w organizmie. Hormon ten, choć niezbędny do prawidłowego funkcjonowania, w nadmiarze może prowadzić do wielu zaburzeń i pogorszenia stanu zdrowia. Czy wiesz, że niektóre objawy zespołu Cushinga można łatwo pomylić z codziennym zmęczeniem, stresem lub naturalnym procesem starzenia? Dzięki postępowi medycyny możliwe jest dziś skuteczne zdiagnozowanie tej choroby i wdrożenie leczenia, które zmniejsza ryzyko powikłań okołooperacyjnych i poprawia jakość życia pacjenta. Kluczową rolę odgrywa tutaj wczesna diagnostyka, kontrola przysadki mózgowej oraz ocena stężenia kortyzolu. W tym artykule wyjaśnimy, czym jest zespół Cushinga i jak współczesna medycyna może pomóc w jego leczeniu.
Zespół Cushinga - przyczyny
Zespół Cushinga to zaburzenie wywołane długotrwałym nadmiarem kortyzolu w organizmie. Przyczyny tej choroby mogą być zarówno endogenne, jak i egzogenne, a ich identyfikacja jest kluczowa dla skutecznego leczenia choroby. W przypadku endogennego zespołu Cushinga mamy do czynienia z nadmiernym wydzielaniem kortyzolu przez nadnercza, najczęściej w wyniku obecności gruczolaka przysadki mózgowej, który produkuje nadmiar hormonu ACTH (adrenokortykotropowego). Taka postać choroby Cushinga stanowi około 70–80% przypadków. Inną przyczyną może być guz nadnercza – łagodny (gruczolak) lub złośliwy – który samodzielnie produkuje kortyzol, niezależnie od działania przysadki. W rzadkich przypadkach dochodzi do ektopowego wydzielania ACTH przez nowotwory zlokalizowane poza przysadką, np. w płucach, co również prowadzi do podwyższonym stężeniem glikokortykosteroidów we krwi.
Egzogenna postać choroby Cushinga, znana jako jatrogenny zespół Cushinga, wiąże się z długotrwałym przyjmowaniem glikokortykosteroidów – leków stosowanych w leczeniu m.in. chorób autoimmunologicznych, astmy czy nowotworów. W tym przypadku objawy choroby Cushinga wynikają z działania leków, a nie zaburzeń hormonalnych wewnątrz organizmu. Dlatego tak ważna jest odpowiednia kontrola dawek i czasu stosowania leków z grupy glikokortykosteroidów, które – choć skuteczne – mogą prowadzić do poważnych konsekwencji, jeśli są stosowane nieprawidłowo.
Warto podkreślić, że przyczyny zespołu Cushinga mogą różnić się u dzieci, młodzieży i dorosłych, a niektóre formy – jak rozrost mikroguzkowy nadnerczy czy rozrost makroguzkowy nadnerczy – są wyjątkowo trudne do wykrycia bez specjalistycznych badań obrazowych. Rozpoznanie pierwotna nadczynność kory nadnerczy lub wtórna nadczynność nadnerczy wymaga zaawansowanej diagnostyki i ścisłej współpracy z lekarzem endokrynologiem. Dlatego już pierwsze objawy choroby powinny skłonić do wizyty w poradni endokrynologicznej, by zdiagnozować chorobę i wdrożyć odpowiednie postępowanie.
Najczęstsze objawy choroby Cushinga
Objawy zespołu Cushinga mogą rozwijać się stopniowo, przez co łatwo je zbagatelizować lub pomylić z innymi schorzeniami. Nadmiar kortyzolu wpływa praktycznie na każdy układ w organizmie – od skóry, przez mięśnie i kości, aż po układ nerwowy i hormonalny. Objawy choroby są często niespecyficzne, dlatego tak ważna jest czujność zarówno pacjenta, jak i lekarza pierwszego kontaktu. Choroba Cushinga, czyli przysadkowa postać zespołu, może dawać podobne symptomy jak egzogenny zespół Cushinga związany z przyjmowaniem glikokortykosteroidów.
Najczęstsze objawy zespołu Cushinga, na które warto zwrócić uwagę:
- Otyłość centralna – charakterystyczne nagromadzeniem tkanki tłuszczowej w okolicy brzucha, karku i twarzy (tzw. „twarz księżycowata” i „kark bawoli”), przy jednoczesnym wychudzeniu kończyn z zanikiem mięśni.
- Zmiany skórne – rozstępy o fioletowym lub purpurowym zabarwieniu, głównie na brzuchu, udach i piersiach; cienka, łatwo pękająca skóra; trudności w gojeniu ran; zaczerwienienie skóry twarzy.
- Osłabienie mięśniowe i bóle kostne – wynik zaników mięśni oraz wpływu kortyzolu na gęstość kości, co może prowadzić do osteoporozy i złamań.
- Zaburzenia hormonalne – u kobiet często występują zaburzenia miesiączkowania, a także zanik popędu płciowego; u mężczyzn – spadek libido i impotencja.
- Nadciśnienie tętnicze i zaburzenia metaboliczne – związane z podwyższonym stężeniem glikokortykosteroidów, mogą prowadzić do rozwoju cukrzycy i zespołu metabolicznego.
- Zaburzenia psychiczne i funkcji poznawczych – pojawiają się stany depresyjne, chwiejność emocjonalna, lęki, a nawet zaburzenia psychiczne o obrazie depresji lub psychozy.
- Zaburzenia odporności – nawracające infekcje, np. układu oddechowego lub moczowego, są efektem działania kortyzolu osłabiającego układ immunologiczny.
- Objawy neurologiczne – m.in. bóle głowy, bezsenność, trudności z koncentracją.
Warto dodać, że objawy zespołu Cushinga mogą różnić się u dzieci i młodzieży – typowe są wtedy spowolniony wzrost, otyłość i dojrzewanie przedwczesne lub nieharmonijne. U dorosłych do rozpoznania często prowadzą objawy choroby wrzodowej żołądka, bóle głowy lub niepokojące zmiany skórne.
Jeśli obserwujesz u siebie powyższe objawy choroby Cushinga, nie zwlekaj z konsultacją u endokrynologa. Wczesne zdiagnozowanie zespołu objawów i określenie ich przyczyny – np. guzy przysadki mózgowej lub guz nadnercza – znacząco zwiększają skuteczność leczenia i zmniejszają ryzyko powikłań.
W naszym centrum medycznym szybko umówisz się na wizytę z lekarzem. Skontaktuj się z nami pod numerem 12 333 777 1 lub skorzystaj z całodobowej rejestracji online!
Diagnostyka zespołu Cushinga
Postawienie trafnej diagnozy zespołu Cushinga wymaga dużej precyzji i doświadczenia, ponieważ objawy choroby mogą przypominać inne schorzenia endokrynologiczne lub metaboliczne. Diagnostyka rozpoczyna się od dokładnego wywiadu i badania fizykalnego, podczas którego lekarz ocenia m.in. obecność takich objawów zespołu jak otyłość centralna, rozstępy skórne, zaburzenia miesiączkowania czy nadciśnienie tętnicze. Następnie wykonywane są badania laboratoryjne mające na celu ocenę stężenia kortyzolu i ACTH w surowicy oraz dobowego wydalania wolnego kortyzolu z moczu. Kluczowe znaczenie ma tzw. test hamowania, najczęściej 1 mg deksametazonu, który pozwala ocenić, czy organizm prawidłowo reaguje na zahamowanie wydzielania kortyzolu. W niektórych przypadkach przeprowadza się również test z CRH lub test stymulacji desmopresyną, szczególnie gdy podejrzewany jest cykliczny lub subkliniczny endogenny zespół Cushinga.
W celu potwierdzenia przyczyny zespołu objawów klinicznych niezbędne są badania obrazowe. W przypadku podejrzenia choroby Cushinga, a konkretnie guza przysadki, zaleca się wykonanie rezonansu magnetycznego okolicy przysadki (tzw. MR przysadki mózgowej). Jeśli istnieje podejrzenie guza nadnercza lub rozrostu gruczołów, pomocne mogą być tomografia komputerowa lub rezonans tych struktur. Czasami konieczne jest przeprowadzenie obustronnego cewnikowania zatok skalistych (tzw. BIPSS), aby dokładnie określić źródło wydzielania ACTH. Diagnostyka zespołu Cushinga może być procesem czasochłonnym, wymagającym cierpliwości i wielokrotnego powtarzania testów, zwłaszcza jeśli mamy do czynienia z trudniejszymi formami, takimi jak rozrost mikroguzkowy nadnerczy czy ektopowe wydzielanie ACTH.
Wszystkie badania powinny być przeprowadzane w wyspecjalizowanych ośrodkach neurochirurgicznych lub poradni endokrynologicznej, ponieważ doświadczenie zespołu specjalistów zmniejsza ryzyko powikłań okołooperacyjnych i pozwala na wdrożenie najskuteczniejszego leczenia zespołu Cushinga. Dzięki nowoczesnej diagnostyce możliwe jest nie tylko potwierdzenie obecności nadmiaru kortyzolu, ale też precyzyjne ustalenie przyczyn zespołu i wybór najlepszego sposobu postępowania.
Rola endokrynologa w leczeniu zespołu Cushinga
Endokrynolog odgrywa kluczową rolę na każdym etapie leczenia zespołu Cushinga — od rozpoznania, przez ustalenie przyczyny nadmiaru kortyzolu, aż po wybór najskuteczniejszej terapii. To właśnie specjalista endokrynologiczny decyduje, czy pacjent kwalifikuje się do leczenia operacyjnego, farmakologicznego czy radioterapii.
W zależności od przyczyny zespołu objawów klinicznych leczenie choroby Cushinga może przybrać różne formy:
- Operacyjne usunięcie guza przysadki – stosowane w przypadku choroby Cushinga, najczęściej metodą przezklinową w wyspecjalizowanych ośrodkach neurochirurgicznych.
- Leczenie guzów nadnerczy – jeśli przyczyną choroby jest guz nadnercza, podejmuje się operacyjne usunięcie jednej lub obu nadnerczy, zależnie od lokalizacji zmiany.
- Leczenie farmakologiczne – wykorzystywane w przygotowaniu do zabiegu lub gdy operacja jest niemożliwa; stosuje się leki hamujące wydzielanie kortyzolu (np. ketokonazol, metyrapon).
- Radioterapia przysadki – zalecana przy nawrotach lub nieskuteczności leczenia operacyjnego, choć jej efekty są opóźnione.
- Obustronna adrenalektomia – stosowana w wyjątkowo ciężkich przypadkach, gdy inne metody zawiodą.
Endokrynolog monitoruje także poziom stężenia kortyzolu po leczeniu oraz ewentualne objawy wtórnej niewydolności nadnerczy, w razie potrzeby wdrażając terapię substytucyjną. Regularne wizyty w poradni endokrynologicznej są niezbędne, aby kontrolować postępy terapii, zmniejszać ryzyko powikłań okołooperacyjnych i zapewnić pacjentowi bezpieczny powrót do zdrowia.
Czy zespół Cushinga jest wyleczalny?
Zespół Cushinga, mimo że jest chorobą rzadką i skomplikowaną, w wielu przypadkach może być skutecznie leczony. Rokowanie zależy przede wszystkim od przyczyny zespołu objawów klinicznych oraz momentu rozpoznania. W przypadku choroba Cushinga, czyli gruczolaka przysadki mózgowej, operacyjne usunięcie guza przysadki przynosi trwałą poprawę u większości pacjentów. Jeśli przyczyną jest guz nadnercza lub ektopowe wydzielanie ACTH, również możliwe jest całkowite wyleczenie, zwłaszcza gdy zmiana zostanie wcześnie wykryta i precyzyjnie zlokalizowana. Ważnym czynnikiem wpływającym na efekty terapii jest leczenie w wyspecjalizowanych ośrodkach neurochirurgicznych, co znacząco zmniejsza ryzyko powikłań okołooperacyjnych. W niektórych przypadkach konieczne jest leczenie farmakologiczne lub radioterapia, a u pacjentów z nawrotami – długofalowa kontrola endokrynologiczna. Choć leczenie zespołu Cushinga może być procesem złożonym, odpowiednio dobrana terapia pozwala na znaczne zmniejszenie objawów choroby, poprawę jakości życia i w wielu sytuacjach – całkowite ustąpienie dolegliwości.
Źródła:
A. Baranowska-Bik, W. Zgliczyński, Zespół Cushinga a choroby układu sercowo-naczyniowego (2012). Dostęp: 21.03.2025
A. Juszczak, A. Grossman, Postępowanie w chorobie Cushinga — od testu diagnostycznego do leczenia (2014). Dostęp: 21.03.2025
M. Kiałka, K. Doroszewska, S. Mrozińska, T. Milewicz, E. Stochmal, Cykliczny zespół Cushinga – rzadki czy rzadko rozpoznawany? (2015). Dostęp: 21.03.2025
M. Karczewska-Kupczewska, J. Myśliwiec, M. Górska, Aktualne poglądy na diagnostykę zespołu Cushinga (2006). Dostęp: 21.03.2025
E. Jurek, Zespół Cushinga – opis przypadku (2021). Dostęp: 21.03.2025
